راه های جذاب کردن درس برای دانش آموزان
اصولا یکی از دغدغه های هر معلمی این است که چگونه تدریس کند که هم دانش آموز خوب یاد بگیرد و هم خودش از کارش راضی باشد و جذابیت داشته باشد .سعی شده در این مقاله با توکل بر خداوند به تعدادی از این رو ش ها اشاره شود:
1- مشخص کردن هدف:
مسلم است که هر چه دبیر در ابتدای درس، هدف از آموزش درس جدید را به دانش آموز بفهماند یادگیری بهتر صورت می گیرد.
2- مشخص کردن انتظارات درس :
دبیر باید به دانش آموز بگوید من از شما چه انتظاری دارم.
3- توجه به یادگیری قبلی:
اگر دبیر به میزان یادگیری قبلی دانش آموز توجه کند و از آن ارزیابی کند می تواند به موفقیت در آن درس زیاد خوش بین باشد مخصوصا در درس های پایه مثل ریاضی- عربی- علوم- زبان خارجه
4- تناسب بین سرعت آموزش و یادگیری دانش آموز:
دبیری که بخواهد تا پایان سال فقط کتاب را تمام کرده و از ابتدای درس تا پایان آن با روش سخنرانی درس را به پایان برساند به مرور بین تدریس خود و میزان یادگیری دانش آموز فاصله را زیادتر می کند .در این جا دبیر باید هر جا احساس کرد یادگیری قسمتی از درس توسط دانش آموز صورت نگرفته به سرعت به قسمت قبلی بازگردد و تدریس را با روش آسانتر ادامه دهد.
5- مشارکت دانش آموز در تدریس:
شرکت فعال دانش آموز در تمرین ها و سؤالات و فعالیت های درس باعث افزایش اعتماد به نفس شده و یادگیری را افزایش داده و یادگیری را در حافظه بلندمدت او تثبیت می کند.
6- کنترل دائمی پیشرفت دانش آموز:
دانش آموزی که بداند میزان فعالیت او در کلاس و منزل از دید دبیر مخفی نیست و دبیر نظارت بر او دارد به مرور به یک فرد فعال در درس تبدیل می شود.
7- تکالیف منزل تحقیقی و کاربردی باشد:
درسی که تکالیف دانش آموز در آن زمینه به صورت تحقیق و تفحص باشد انجام آن برای یادگیرنده جذابتر است و کار برد آن در زندگی آینده او بیشتر می شود بخصوص در عصر حاضر که تحقیق از اینترنت و کتابخانه ها بسیار گسترش یافته است.
8- سؤالات درسی و امتحانی متناسب با سطح درک دانش آموز باشد:
اگر دانش آموزی که احساس می کند تمرین ها و سؤالات از حد توان ذهنی او خارج نیست اعتماد به نفس او بیشتر شده و آن درس برایش خیلی بااهمیت می شود. دبیری که از مطالب تدریس شده سؤال در حد درس و یادگیری دانش آموز مطرح می کند یادگیری را در فرد بیشتر افزایش می دهد تا دبیرانی که برای حساب باز کردن دانش آموز بر روی درس آنها سؤالاتی بسیار مشکل و پیچیده و گاهی از مطالب تدریس نشده به دانش آموز در کلاس و امتحان مطرح می کنند. و این حالت ایجاد شده، به مرور چهره نامطلوبی از آن دبیر و درس مربوطه در ذهن دانش آموز ایجاد می کند.
علی رضا ربانی کارشناس راهنمایی و مشاوره
مهمترین وظایف معلمان در تربیت حواس
1- اولین امر ضروری برای معلم این است که در سلامت و آزمایش حواس دانش آموزان و شایستگی آنها برای ادراک حسی بکوشد و کمترین کارش در این خصوص ،این است که در تدریس دانش آموزان مبتلا به ضعف بینایی یا شنوایی را رعایت کند و آنان را در جای از کلاس قرار دهد که نوشته ها و گفته های او را بهتر ببینند و بشنوند .
2- بعد از آزمایش ، باید تمام عوامل مؤثر در تربیت ادراک را در تدریس خود ، در نظر بگیرد . حداکثر کوشش را در تحریک دانش آموزان ، با تشویق آنان به درس با روشهای مناسب و طبیعی ،مبذول دارد .
3- معلم باید در تدریس ، روش تجزیه و تحلیل بعد ترکیب را در پیش بگیرد یعنی با روش استقرایی تدریس کند
4- بهتر است قواعد اساسی تدریس را که هربرت اسپنسر وضع کرده است ،که پیروی از این قواعد معلم را در تربیت حواس کودکان کمک می کند :
الف - از مطالب ساده آغاز کردن و به مطالب مرکب و پیچیده رسیدن .
ب- از اشیای محسوس به اشیا و مسائل نامحسوس رفتن .
ج- از راه آزمایش به علتها و دلیل ها پی بردن .
5- تنها پیروی از قواعد برای تربیت حواس کافی نیست بلکه باید به دانش آموزان حداکثر آزادی در فعالیت های درسی داده شود .
فروبل مربی بزرگ آلمانی در خطاب به معلمان می گوید : « بیایید با کودکان خود زندگی کنیم » و « بگذارید کودک به عمل و تجربه خود یاد بگیرد »
روشهای افزایش رفتار مطلوب در دانش آموزان
مقدمه
گاه دیده می‌شود که دانش آموزی از عهده انجام کاری برمی‌آید اما آن کار را به دفعات لازم انجام نمی‌دهد. مثلا سلام کردن را یاد گرفته است اما به ندرت به افراد بزرگتر از خود سلام می‌کند یا می‌تواند تکالیفش را انجام دهد اما در این کار سستی نشان می‌دهد. در این گونه موارد با استفاده از روشهای افزایش رفتار می‌توان رفتار دلخواه را در او افزایش داد.
روش تقویت مثبت برای افزایش رفتارهای مطلوب
روش تقویت مثبت تقریبا همان روش متداول پاداش است که همه معلمان با آن آشنا هستند و غالبا آن را مورد استفاده قرار می‌دهند. با این حال بین پاداش و تقویت مثبت اندک تفاوتی وجود دارد که روان شناسان را بر آن داشته است تا به جای پاداش از اصطلاح دقیق‌تر تقویت مثبت استفاده کنند. در پاداش دادن افراد هدف ما بطور عمده قدردانی و سپاسگذاری از اعمال گذشته آنهاست و گرچه پاداش یک رفتار معمولا به تکرار آن می‌انجامد هدف ما از پاداش دادن رفتار ضرورتا تکرار آن رفتار در آینده نیست.
اما در تقویت مثبت هدف الزاما تکرار رفتار است یعنی اگر پس از تقویت یک رفتار احتمال وقوع آن رفتار در شرایط همسان آتی افزایش نیابد گفته می‌شود که تقویت صورت نگرفته است. تقویت مثبت بهترین و موثرترین روش افزایش رفتار است . فرایندی که در آن ارائه تقویت کننده مثبت بعد از رفتار منجر به نیرومند شدن آن رفتار می‌شود. وقتی معلم تصمیم می‌گیرد هر وقت دانش آموزان موقع ورود به کلاس به او سلام کنند با لبخند زدن به هنگام جواب دادن به سلام آنها رفتار سلام کردن آنها را تقویت کند در واقع از تقویت مثبت استفاده می‌کند.
اصول تقویت مثبت
اصل اول
از تقویت کننده مناسب استفاده کنید. تقویت کننده‌های مختلف بر افراد مختلف تاثیرات متفاوتی دارند. همچنین تاثیر یک تقویت کننده واحد بر یک فرد معین در شرایط مختلف متفاوت است. بنابراین لازم است در استفاده از تقویت کننده‌ها در شرایط گوناگون و با افراد مختلف این نکته به خوبی مورد توجه قرار گیرد.
اصل دوم
فوریت تقویت یک عامل مهم است. تقویت فوری اثر بخشی بیشتری از تقویت همراه با تاخیر دارد و گاه تقویتی که با تاخیر انجام شده هیچ فایده‌ای ندارد. معلم باید بلافاصله پس از انجام رفتار مطلب از سوی دانش آموزان آن رفتار را تقویت کند و فاصله بین تقویت و رفتار را به حداقل برساند.
اصل سوم
مقدار تقویت را توصیه می‌کند. دانش آموزان اگر ببینند معلمی همیشه و در هر مورد با دلیل و بی‌دلیل همه را مورد تشویق و تمجید قرار می‌دهد رفتار تقویت کننده او نسبت به دانش آموزان اثر تقویتی‌اش را از دست می‌دهد بنابراین لازم است مقدار و میزان مناسب تقویت رعایت گردد.
اصل چهارم
توصیه می‌کند که از موقعیتها و تقویت کننده‌های تازه‌تر استفاده شود. افراد موقعیتهای جدید یادگیری و انجام فعالیتهای تازه را به موقعیتها و فعالیتهای تکراری ترجیح می‌دهند. بنابراین معلمان باید بکوشند تا در آموزش و افزایش رفتارهای مطلوب روشها و فنون گوناگون را بکار برند تا دانش آموزان مرتبا خود را در شرایط تقویتی حس کنند. همچنین بهتر است معلمان سعی کنند تا از روشهای تقویتی متنوع استفاده کنند و برای مدتی طولانی از یک تقویت کننده بطور تکراری استفاده نمایند.
روش تقویت منفی برای افزایش رفتارهای مطلوب
تقویت منفی نیز سبب افزایش رفتار می‌شود. تفاوت این روش با تقویت مثبت در آن است که در تقویت مثبت ارائه یک تقویت کننده مثبت مثل یک جایزه ، یک آفرین و ... رفتار مطلوب را نیرومند می‌سازد. در حالی که در تقویت منفی حذف یک عامل منفی یا فرار از آن منجر به نیرومندی رفتار می‌شود. نام دیگر تقویت کننده منفی محرک آزارنده است زیرا حضور آن در موقعیت موجب آزار فرد می‌شود و لذا حذف آن از موقعیت یا به تعویق افتادن آن سبب تقویت رفتاری از فرد می‌شود که به حذف یا به تعویق افتادن آن منجر شده است.
تقویت منفی مانند تقویت مثبت از پدیده‌های معمولی زندگی روزانه است. کودکی که تازه راه رفتن را آموخته است اگر هنگام راه رفتن قدم اشتباهی بردارد زمین خواهد خورد و بخصوص از بدنش درد خواهد گرفت و بعد برای احتراز از زمین خوردن خواهد کوشید تا از انجام حرکت غلط جلوگیری به عمل آورد. در کلاس درس معلم ممکن است با تهدید کردن دانش آموز به گرفتن نمره کم و مردود شدن در امتحان آنها را به درس خواندن وا دارد و رفتار درس خواندن را در آنها تقویت کند.
استعدادى فراتر از نمره ۰
پدر ومادر در خانه و آموزگاران در مدارس، عادت دارند براى دانش آموزى ارزش فوق العاده قایل شوند که در درس هاى زبان، ریاضى و یا علوم تجربى استعداد خوبى از خود نشان بدهد و اگر این دانش آموز در امتحان نهایى نمره خوبى از این درس ها بگیرد، او را در شمار دانش آموزان فوق العاده و نابغه به حساب مى آورند و به سایر استعدادهاى او اهمیت نمى دهند. این نگرش باعث مى شود تا والدین و معلمان فقط به دانش آموزانى توجه نشان دهند که در دروس فوق استعداد درخشانى دارند و بقیه دانش آموزان با وجود دارا بودن استعداد در دیگر رشته ها، از دایره توجه مربیان خارج مى شوند.این نگاه کوته بینانه باعث عصیان بسیارى از دانش آموزان مى شود، چون آنها نه در نظام تربیتى خانه و نه در نظام آموزشى مدرسه، جایگاه واقعى خود را پیدا نکرده اند و به استعدادهایشان بهایى داده نشده است.
بدین ترتیب معیار برترى از دیدگاه ما، محدود و مربوط به گذشته است، به همین خاطر هر پدر ومادرى آرزو مى کند که فرزندش، پزشک یا مهندس شود و سایر حرفه ها و گرایش ها از اهمیت ساقط مى شوند. حکمت خداوند بر این قرار گرفت که انسان ها متفاوت آفریده شوند و براى هر انسانى استعدادهاى متنوعى بیافریند و همین امر باعث حرکت، رشد و توسعه و تکامل زندگى انسان ها مى شود.
مفهوم استعدادهاى گوناگون به ما مى فهماند که خداوند هیچ انسانى را از هیچ استعدادى محروم نساخته و در درون هر کدام از ما گنجى نهفته است.
انواع استعدادها و ویژگى هاى آن
۱ - استعداد و هوشمندى زبانى: این اشخاص استعداد خاصى درمطالعه کردن و استفاده هوشمندانه از واژه ها براى ابراز احساسات خود دارند، به همین دلیل در معاشرت با دیگران خوش مشرب و موقعیت شناس هستند.
۲ - استعداد ریاضى: این گونه اشخاص استعداد خاصى در بازى با اعداد و رموز و حل مسائل ریاضى و درک رابطه موجود بین اعداد و مجهولات دارند.
۳ - استعداد تخیل: قدرت و استعداد این اشخاص در تخیل؛ نقاشى، طراحى، استفاده از رنگ ها، سایه ها، بافندگى، تقلید، عکس بردارى، انتخاب صحیح اشکال و حجم آنها است.
۴ - استعداد اجتماعى شدن: استعداد این اشخاص در درک نیازها و انگیزه هاى دیگران است. این افراد در فعالیت هاى گروهى و رهبرى این فعالیت ها تخصص دارند.
۵ - استعداد تفکر عمیق: این گونه اشخاص مى کوشند استعدادها و احساسات درونى خود را کشف کنند. همچنین این قدرت را دارند تا درباره چند موضوع، در یک زمان دقیق و عمیق تمرکز کنند.
۶ - استعداد بدنى - حرکتى: این اشخاص، استعداد خاصى در استفاده از اندام هاى خود دارند (حرکت چشم ها، عضلات صورت، دست ها و سایر اندام هاى بدن) این افراد مى توانند نقش هاى مختلف بازیگرى را ایفا کنند و بعضى ها استعداد خاصى در پانتومیم دارند.
۷ - استعداد وجدانى: مفهوم جدیدى از هوشمندى است که دانیل ژولمان آن را شرح داده است. این کشف بازتاب گسترده اى یافت و معلوم شد که موفقیت بسیارى از بزرگان تاریخ در این استعداد نهفته است. چنین شخصى نسبت به توانایى خود آگاه است و آن را در عمل نشان مى دهد. اینان معمولا سرزنده و پرهیجان هستند و اندیشه هاى مثبت و انگیزه قوى براى کار و تولید و موفقیت دارند، علاوه بر آن استعداد درک، همکارى، همدردى و همنوایى با دیگران را دارند.
۸ - استعداد عملى (مکانیکى یا دستى): استعداد این شخص کار کردن با ابزار آلات است. این استعداد را مى توان از دوران بچگى کشف کرد. بعضى از کودکان کم حرفند، ولى مى بینیم که مشغول باز و بسته کردن وسایل برقى مانند رادیو و یا تلویزیون و ... هستند.
۹ - استعداد معنوى: حتما در زندگى با افرادى برخورد کردید که در صورت آنها نوعى پاکى و معنویتى خاص دیده مى شود. هنگام نگاه کردن به آنها احساس آرامش مى کنید. ما هیچ گاه معاشرت با چنین افرادى را فراموش نخواهیم کرد چون برخورد آنها حالتى از اطمینان و آرامش در روحمان بر جاى مى گذارد. این نوع استعداد معمولا در میان رهبران دینى و روحانى دیده مى شود که تاثیر فراوانى روى پیروان خود دارند نه به خاطر سخنان منطقى و مستدل آن ها بلکه به دلیل معنویت، آرامش و صداقت در کلام وعشق ومهربانى و سعه صدر آنهاست. با بررسى انواع استعدادها حتما به این نتیجه رسیده اید که تا چه حد استعدادهاى خود و فرزندانمان را فراموش کرده ایم.
مژگان ترابى